Trwający od kilku lat dynamiczny rozwój rynku pracy w Polsce oraz korzystne warunki zatrudnienia przyciągają do Polski tysiące cudzoziemców, nie tylko niewykwalifikowanych pracowników, ale również specjalistów z wieloletnim doświadczeniem w globalnych korporacjach. W 2023 roku liczba obcokrajowców pracujących w Polsce przekroczyła już milion. Spośród nich najwięcej jest obywateli Ukrainy i Białorusi, ale zauważalne jest zwiększenie liczby pracowników pochodzących z Indii, pracujących głównie w branży IT.
W związku ze stale zwiększającą się liczbą obcokrajowców pracujących w Polsce, przed zatrudniającymi ich pracodawcami stają nowe wyzwania. Regulacje prawne dotyczące procedur oraz dokumentów wymaganych do legalnego zatrudnienia cudzoziemców poszczególnych z różnych krajów potrafią znacząco różnić się między sobą a same regulacje często się zmieniają co było szczególnie zauważalne w dobie pandemii COVID-19,
a także w obliczu ciągle trwającej wojny na terytorium Ukrainy.
Nielegalne zatrudnienie cudzoziemca – co to oznacza?
Problem nielegalnej pracy w Polsce dotyczy przede wszystkim pracowników z Białorusi i Ukrainy, ale występuje również w przypadku osób z Indii, Gruzji, Mołdawii oraz innych krajów. Każdy pracodawca powinien liczyć się z tym, że nielegalne zatrudnianie cudzoziemców jest sankcjonowane prawnie i wiąże się
z konsekwencjami dla firmy i samego pracownika.
Obywatele krajów członkowskich Unii Europejskiej oraz Europejskiego Obszaru Gospodarczego nie muszą uzyskiwać zezwolenia na pracę, więc problem ich nielegalnego zatrudnienia występuje niezwykle rzadko. Inne osoby chcące legalnie wykonywać pracę w Polsce powinny uprzednio uzyskać odpowiednie dokumenty pozwalające na ich legalne zatrudnienie.
O nielegalnym zatrudnieniu mówimy gdy obcokrajowiec:
- Nie ma ważnej wizy, lub innego dokumentu uprawniającego do pobytu w Polsce,
- Wykonuje pracę bez zezwolenia i jednocześnie nie jest zwolniony z obowiązku jego posiadania na podstawie szczególnych przepisów,
- Wykonuje pracę bez zawarcia umowy,
- Wykonuje pracę na innym stanowisku, niż przewidziane w zezwoleniu bądź pracuje w innych warunkach niż te, które zostały wskazane w zezwoleniu,
- Podstawa pobytu w Polsce nie uprawnia go do świadczenia pracy w ogóle.
Wszystkie wskazane powyżej przypadki wedle prawa stanowią nielegalną pracę, za której powierzenie przewidziane są wysokie kary, nie tylko pieniężne, ale również te skutkujące koniecznością powrotu cudzoziemca do kraju pochodzenia, zakazem zatrudniania cudzoziemców przez ukaranego pracodawcę,
a w skrajnych przypadkach nawet karą pozbawienia wolności dla pracodawcy nielegalnie zatrudniającego cudzoziemca.
Nielegalne zatrudnienie cudzoziemców – kary dla pracodawców w 2024 roku
Kary pieniężne za nielegalne zatrudnienie w 2024 roku
Kwestię kar za nielegalne zatrudnianie cudzoziemców określa przede wszystkim art. 120 ust. 1 ustawy o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy. Stanowi on, że pracodawca powierzający cudzoziemcowi nielegalne wykonywanie pracy podlega karze grzywny od 1000 zł do 30 000 zł[1].
Surowsze kary grożą pracodawców, który przy pomocy np. podstępu lub wprowadzenia cudzoziemca w błąd, doprowadzają go do nielegalnego podjęcia zatrudnienia – wysokość grzywny wynosi wówczas od 3 000 zł do 30 000 zł[2]. Grzywna w wysokości od 3 000 zł do 30 000 zł jest przewidziana również dla pracodawców żądających uzyskania korzyści majątkowej za działania zmierzające do uzyskania dokumentu legalizującego pracę cudzoziemca[3].
Kary pieniężne za niedotrzymanie terminów związanych z zatrudnieniem cudzoziemców w 2023 roku
Osobną kategorię stanowią kary za niedopełnienie terminów przewidzianych na zgłoszenie podjęcia pracy bądź poinformowanie odpowiedniego organu o wszelkich zmianach dotyczących zatrudnienia cudzoziemca. Za niedopełnienie tych formalności grozi kara od 100 zł do nawet 5 000 zł[4].
Pracodawca zatrudniający cudzoziemca ma obowiązek w ciągu 7 dni od zaistnienia okoliczności, pisemnie powiadomić wojewodę, który wydał zezwolenie na pracę obcokrajowca o następujących okolicznościach[5]:
- Cudzoziemiec rozpoczął dozwoloną pracę o innym charakterze lub na innym stanowisku niż określone
w zezwoleniu na okres łącznie nieprzekraczający 30 dni w roku kalendarzowym, - Nastąpiła zmiana siedziby lub miejsca zamieszkania, nazwy albo formy prawnej podmiotu powierzającego cudzoziemcowi wykonywanie pracy lub przejęcie zakładu pracy lub jego części przez innego pracodawcę,
- Nastąpiło przejście zakładu pracy lub jego części na innego pracodawcę;
- Zmieniła się osoba reprezentująca pracodawcę zagranicznego, który delegował cudzoziemca do pracy na terytorium RP,
- Cudzoziemiec nie podjął pracy w okresie 3 miesięcy od początkowej daty ważności zezwolenia na pracę,
- Cudzoziemiec przerwał pracę na okres przekraczający 3 miesiące,
- Cudzoziemiec zakończył pracę wcześniej niż 3 miesiące przed upływem okresu ważności zezwolenia na pracę
Podobne obowiązki dotyczą poinformowania powiatowego urzędu pracy, który wpisał oświadczenie
o powierzeniu wykonywania pracy cudzoziemcowi do ewidencji oświadczeń o tym, że[6]:
- Cudzoziemiec podjął pracę – do 7 dni od daty ważności oświadczenia,
- Obcokrajowiec nie podjął pracy – w terminie 7 dni od dnia rozpoczęcia pracy określonego w ewidencji oświadczeń.
Za brak poinformowania właściwego Organu o podjęciu lub niepodjęciu pracy przez cudzoziemca, przedsiębiorcy grozi kara do 5000 zł[7].
Warto podkreślić, iż obecna wysokość kar pieniężnych obowiązuje od 1 stycznia 2018 roku i nie można wykluczyć ich podwyższenia w najbliższej przyszłości.
Na pracodawcę, który nielegalnie zatrudnia cudzoziemców może zostać nałożony obowiązek pokrycia kosztów związanych z wydaniem i wykonaniem decyzji o zobowiązaniu nielegalnie zatrudnionych przez siebie cudzoziemców do powrotu (opuszczenia terytorium RP), w przypadku, gdy decyzja ta podlega przymusowemu wykonaniu[8].
Kary niepieniężne za nielegalne zatrudnienie cudzoziemców w 2024 roku
Pracodawca, który nielegalnie zatrudnia cudzoziemców może mieć w przyszłości problem z uzyskaniem zezwoleń na pracę lub oświadczeń o powierzeniu pracy cudzoziemcowi jeżeli[9]:
- Został prawomocnie ukarany za wykroczenie określone w art. 120 ust. 3-5 ustawy z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy (tzw. kwalifikowane postaci wykroczeń),
- W ciągu 2 lat od uznania za winnego popełnienia czynu, o którym mowa w art. 120 ust. 1 tej ustawy (powierzenie cudzoziemcowi nielegalnego wykonywania pracy), został ponownie prawomocnie ukarany za podobne wykroczenie.
Prawo zamówień publicznych również wskazuje konsekwencje spotykające pracodawców za nielegalne zatrudnienie cudzoziemców – z postępowania o udzielenie zamówienia publicznego wyklucza się podmioty uporczywie zatrudniające w nielegalny sposób wielu cudzoziemców, w tym w warunkach szczególnego wykorzystania, a następnie prawomocnie za takie czyny ukarane[10].
Ustawa o skutkach powierzenia wykonywania pracy cudzoziemcom przebywającym na terytorium Rzeczypospolitej wbrew przepisom przewiduje odpowiedzialność karną pracodawcy za[11]:
- Powierzanie w tym samym czasie wykonywania pracy wielu cudzoziemcom (również małoletnim) przebywającym w Polsce bez ważnego dokumentu pobytowego,
- Uporczywe nielegalne powierzanie pracy cudzoziemcom w związku z prowadzoną działalnością, za co grozi kara grzywny lub ograniczenia wolności,
- Powierzanie nielegalnego wykonania pracy cudzoziemcom w warunkach szczególnego wykorzystania (uchybiających między innymi godności człowieka) oraz będących pokrzywdzonymi przestępstwem handlu ludźmi, za co grozi kara pozbawienia wolności do 3 lat,
- Powierzanie wykonywania pracy cudzoziemcowi przebywającemu na terytorium Polski bez uprawniającego do tego ważnego dokumentu w przypadku, gdy praca ta nie ma związku z prowadzoną przez powierzającego jej wykonywanie działalnością gospodarczą, za co grozi kara grzywny do 10.000 złotych.
Dodatkowo zgodnie z przepisami Kodeksu karnego, kto w celu osiągnięcia korzyści majątkowej lub osobistej umożliwia lub ułatwia innej osobie pobyt na terenie kraju podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do 5 lat[12].
Nielegalne zatrudnienie cudzoziemców – kary dla pracowników w 2024 roku
Warto podkreślić, że w przypadku nielegalnego zatrudnienia cudzoziemca, konsekwencje ponoszą obie strony. Pracownik może zostanie ukarany grzywną w wysokości od 20 zł do 5000 zł[13].
Dodatkowo nielegalnie zatrudniony cudzoziemiec, przebywający w Polsce nielegalnie, może zostać zobowiązany do powrotu (opuszczenia terytorium RP) oraz otrzymać zakaz ponownego wjazdu na terytorium RP i innych państw obszaru Schengen – na okres od 1 roku do 3 lat[14].
Organy kontrolujące legalność zatrudnienia
Do organów kontrolujących legalność zatrudnienia cudzoziemców należą Państwowa Inspekcja Pracy (PIP)
i Straż Graniczna (SG). Inspektorzy PIP oraz funkcjonariusze SG mogą dokonywać kontroli w zakładach pracy poprzez legitymowanie osób pracujących oraz żądanie od pracodawcy przedłożenia dokumentów potwierdzających legalny pobyt i pracę zatrudnionych cudzoziemców.
Zarówno Państwowa Inspekcja Pracy jak i Straż Graniczna mogą poinformować Wojewodę właściwego miejscowo o stwierdzonych naruszeniach. Wojewoda może następnie podjąć decyzję o uchyleniu wydanego zezwolenia na pracę lub odmowie wydania kolejnych zezwoleń dla danego pracodawcy, jeżeli stwierdzi że miała miejsce nielegalna praca zatrudnianego cudzoziemca.
Dlaczego warto skorzystać z pomocy specjalistów?
Każdy pracodawca chcący zatrudnić cudzoziemca w swoim przedsiębiorstwie staje przed wyzwaniem poprawnej weryfikacji dokumentów cudzoziemca oraz dopilnowania, aby cudzoziemiec posiadał odpowiednie dokumenty uprawniające go do legalnego wykonywania pracy na terytorium RP. Nielegalna praca cudzoziemca najczęściej jest konsekwencją błędnej lub niepełnej weryfikacji dokumentów.
Z uwagi na mnogość regulacji prawnych oraz poważne konsekwencje grożące pracodawcom postępującym wbrew przepisom prawa warto skorzystać z usług firmy świadczącej usługi z zakresu prawa migracyjnego. Szczególnie warto skorzystać z oferty uzyskania zezwolenia na pracę (legalizującego pracę na rzecz pracodawcy) oraz uzyskania zezwolenia na pobyt (bez zapewnienia legalnego pobytu niemożliwe będzie legalne zatrudnienie oraz wykonywanie pracy przez cudzoziemca).
W przypadku zatrudniania dużej liczby pracowników będących cudzoziemcami warto ponadto skorzystać
z usługi przeprowadzenia audytu legalności zatrudnienia. Regularne wykonywanie audytu pozwala czuwać nad legalnością zatrudnienia pracowników będących cudzoziemcami, zapewniając uniknięcie negatywnych konsekwencji prawnych, a także pozwoli wcześniej planować zatrudnienie takich pracowników, przyczyniając się do rozwoju przedsiębiorstwa i zapewniając stabilność zatrudnienia.
PRZYPISY
[1] Ustawa z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy – art. 120 ust. 1
[2] Ustawa z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy – art. 120 ust. 3
[3] Ustawa z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy – art. 120 ust. 4
[4] Ustawa z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy – art. 120 ust. 6 w związku z ustawą z dnia 20 maja 1971 r. kodeks wykroczeń – art. 24
[5] Ustawa z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy – art. 88i
[6] Ustawa z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy – art. 88z ust. 13 pkt 1 i 2
[7] Ustawa z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy – art. 120 ust. 10 w związku z ustawą z dnia 20 maja 1971 r. kodeks wykroczeń – art. 24
[8] Ustawa z dnia 12 grudnia 2013 r. o cudzoziemcach – art. 337 ust. 3 i 3a
[9] Ustawa z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy – art. 88j ust. 1
[10] Ustawa z dnia 11 września 2019 r. prawo zamówień publicznych – art. 108
[11] Ustawa z 15 czerwca 2012 r. o skutkach powierzania wykonywania pracy cudzoziemcom przebywającym wbrew przepisom na terytorium RP – art. 9-11
[12] Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. kodeks karny – art. 264a
[13] Ustawa z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy – art. 120 ust. 2 w związku z ustawą z dnia 2 maja 1971 r. kodeks wykroczeń – art. 24
[14] Ustawa z dnia 12 grudnia 2013 r. o cudzoziemcach – art. 318 ust. 1 w związku z art. 319 ust. 1 pkt 2
